In 1979 verhuisde de Nederlandse kunstenaar Armando naar West-Berlijn. 'Geen mooie stad, maar wel een boeiende stad', berichtte hij in een van de columns die hij in die jaren schreef voor NRC Handelsblad. 'Boeiend door de soms ondraaglijke spanning tussen een schijnbaar onbekommerd heden en een beklemmend verleden.'

De columns werden gebundeld in drie boeken, die ooit prijzen in de wacht sleepten maar op weg leken naar de vergeetput. Uitgeverij Schokland brengt ze nu opnieuw uit in één kloeke bundel. Die herwaardering is op zijn plaats.

Veertig jaar na verschijnen leveren Armando's omzwervingen door Berlijn een boeiend dubbelportret op. Enerzijds: een stad in verval, waar alles stagneert sinds de bouw van de muur in 1961. Anderzijds: een oord waar de herinneringen aan de Tweede Wereld­oorlog voor het oprapen liggen.

Die schatkamer aan verhalen boorde Armando aan door gesprekken met wildvreemden aan te knopen. Op straat, in koffiesalons, tijdens concertavonden of in de zoo. Feindbeobachtung noemde hij het. De vijand observeren. Geboren in 1929 was Armando zelf een oorlogskind. Met die oorlog raakte hij nooit klaar, het was het centrale thema in zijn oeuvre.

In de gespreksflarden die hij in Berlijn optekende kantelt het beeld van de oorlogsgeneratie. De Duitsers die hij ontmoette vormen geen monolithisch blok van beate meelopers, maar een veelkleurig spectrum aan individuele ervaringen. Hun herinneringen zijn vaak van een onthutsende banaliteit.

Bij Armando wekte het filosofische bespiegelingen op, over het verstrijken van de tijd en de verschillen tussen generaties. Over onschuldige plekken die een beladen verleden verstoppen, zoals het atelier waar hij werkte en dat ooit had toebehoord aan Hitlers favoriete beeldhouwer Arno Breker.

Over die zwaarmoedige thema's schreef Armando onderhoudende stukken, in beknopte zinnen, met een ironische toon. Een must voor al wie van Berlijn houdt of graag door de verschillende lagen van de geschiedenis dwaalt.

Schokland, Kritische Klassieken 20, 568 blz., 33 €.

Verberg tekst

Vuistdikke verzameling columns (567 blz.) die Armando in de jaren tachtig schreef voor de literatuurbijlage van NRC Handelsblad. De dichter en beeldend kunstenaar verbleef in deze tijd grotendeels in Berlijn, met uitstapjes naar onder meer Toscane, Bayreuth en Venetië en China. Armando observeert en beschrijft, haast terloops, de vele vormen en nuances die goed en kwaad kunnen aannemen. Macht, machtsmisbruik, oorlog — het zijn bijna natuurverschijnselen die de mensen in Berlijn ook maar zijn overkomen. De columns zijn geschreven in een heldere en beeldende stijl. Geschikt voor een literair lezerspubliek met interesse in (voornamelijk) Europese geschiedenis. Met foto’s, illustraties en plattegronden in zwart-wit. Armando (1929-2018) was onder meer schrijver, dichter, schilder en acteur. Zijn werk werd in meerdere landen uitgegeven en won verschillende literaire prijzen, zoals de F. Bordewijk-prijs en de Herman Gorterprijs.Deze bundel maakt deel uit van de serie ‘Kritische klassieken’. De columns in deze uitgave verschenen eerder in boekvorm bij de Bezige Bij. Verberg tekst